Prowadząc kursy freedivingu zauważyłem, że na basenie wielu osobom największy problem sprawia tzw. dynamika bez płetw - jedna z trzech dyscyplin (oprócz statyki i dynamiki w płetwach), których wraz z innymi zagadnieniami takimi jak techniki relaksacyjne, czy ćwiczenia oddechowe i rozciągające, uczę na kursach basenowych.

Termin dynamika w odniesieniu do nurkowania moĹźe wydawać się dość dziwaczny. Mnie przynajmniej wydał się takim kilkanaście lat temu, kiedy zaczynałem interesować się freedivingiem i usłyszałem go po raz pierwszy. Pochodzi on wprost od angielskiej nazwy dynamic stosowanej przez AnglosasĂłw, i biorąc pod uwagę to, Ĺźe język angielski zdominował wiele obszarĂłw językowych, pewnie tak juĹź zostanie. We freedivingu dynamika to nic innego jak najzwyklejsze pływanie na odległość tyle, Ĺźe pod powierzchnią wody, a dynamika bez płetw to to samo tylko, Ĺźe (oczywiście bez płetw) jakby zwykłą Ĺźabką. Jednak ta Ĺźabka nie do końca jest taka „zwykła” i osobom, ktĂłre nigdy wcześniej jej nie prĂłbowały, sprawia nieco kłopotu. W płetwach jest łatwiej, bo mają one taką powierzchnię, Ĺźe nawet technicznie słaby nurek machnąwszy nimi choćby byle jak, będzie przemieszczał się do przodu. Bez płetw sprawy się komplikują, co nie oznacza, Ĺźe „zwykli” ludzie (tj. nie będący freediverami) nie potrafią pływać Ĺźabką pod wodą. Rzecz w tym, Ĺźe to co ci zwykli ludzie robią nie zasługuje na szlachetne :) słowo dynamika.

Zacznijmy od rzeczy najbardziej elementarnej, a mianowicie od wywaĹźenia. Ten akurat termin doskonale znany jest nurkom sprzętowym, idea za nim stojąca powinna więc być dla nich łatwa do zrozumienia. Otóş aby dynamika rzeczywiście była dynamiką nurek musi być odpowiednio wywaĹźony. Zwykły człowiek nabrawszy pełne płuca powietrza (a tak postępują prawie wszyscy zwykli ludzie, ktĂłrym przyjdzie przepłynąć jakiś odcinek pod wodą na zatrzymanym oddechu) ma jak diabli dodatnią pływalność. Zachowuje się trochę jak spławik, ktĂłry woda bezlitośnie wypycha na powierzchnię. W kaĹźdej chwili biedny nurek musi walczyć z dodatnią pływalnością poświęcając na tę walkę, zamiast na poruszanie się do przodu, znaczną część swej energii (i bezcennego w tych warunkach tlenu). Jego ruchy są gwałtowne, następujące jeden po drugim, bez wytchnienia, bo nawet krĂłtka przerwa spowodowałaby nieuchronne – natychmiastowe wyniesienie na powierzchnię, a przecieĹź nie o to w pływaniu pod wodą chodzi, prawda? Czy moĹźna temu zaradzić?

Oczywiście, Ĺźe tak! Metody są dwie. Pierwsza, bardziej wymagająca polega na … nie nabieraniu powietrza do płuc lub jak kto woli, pływaniu na wydechu. Ludzkie ciało, gdyby pozbawione było płuc (a w zasadzie zgromadzonego w nich powietrza) miałoby pływalność ujemną i człowiek zawsze tonąłby w wodzie. Przyczyną, Ĺźe się tak nie dzieje jest powietrze znajdujące się w płucach. Ono daje nam dodatnią pływalność, a zmieniając jego ilość moĹźemy tę pływalność regulować. W szczegĂłlności moĹźemy zrobić wydech pozostawiając tylko tyle powietrza, by nasza pływalność była zbliĹźona do zerowej.

Jednak pomysł z nabieraniem małej ilości powietrza przy nurkowaniu z zatrzymanym oddechem nie wszystkim musi się podobać  Stąd idea wywaĹźenia tj. zrĂłwnowaĹźenia dodatniej pływalności odpowiednio dobranym balastem. Dobrze wywaĹźony freediver na głębokości „operacyjnej”, ktĂłra w dynamice oznacza na ogół około jednego metra ma pływalność praktycznie zerową. Oznacza to, Ĺźe nie tonie, ani nie jest wynoszony na powierzchnię i odbiwszy się mocno nogami od ściany basenu płynie na niezmiennej głębokości pokonując pięć, siedem, a czasem ponad dziesięć metrĂłw w całkowitym bezruchu! Nie tracąc przy tym energii ani tlenu! JakaĹź róşnica w stosunku do „zwykłego” pozbawionego ciężarkĂłw człowieka, ktĂłry na tym samym odcinku musi wykonać dwa, trzy a czasem i więcej cykli ruchĂłw rękami i nogami, by utrzymać się pod powierzchnią wody!

Jednak właściwe wywaĹźenie to nie tylko odpowiednia ilość kilogramĂłw ołowiu. RĂłwnie istotne jest ich rozmieszczenie na naszym ciele. W sumie to podobna sytuacja jak w nurkowaniu sprzętowym – aby złapać prawidłowy trym balast musi znajdować się we właściwych miejscach. Tradycyjnym miejscem na ciężarki nurkowe jest talia nurka, ale we freedivingu basenowym nie jest to miejsce dobre. Znajdujący się tam pas balastowy ciągnie nurka w dół, podczas gdy wypychające ku gĂłrze powietrze zgromadzone jest w płucach. Te zaś znajdują się duĹźo wyĹźej niĹź talia. Per saldo więc u będącego w pozycji poziomej freedivera powstaje moment obrotowy sprawiający, Ĺźe dolna część tułowia wraz z nogami opada na dno, a gĂłrna wraz z głową wynoszona jest na powierzchnię i mimo, Ĺźe średnią pływalność nurek ma zerową, z dynamiki nic dobrego nie wychodzi. Prawidłowe wywaĹźenie moĹźna uzyskać dopiero zakładając tzw. neckweight czyli ciężarek szyjny umiejscowiony, jak nazwa wskazuje, na szyi. Tylko w przypadku uĹźywania grubej (co w dynamice basenowej oznacza na ogół grubszej niĹź 1 – 1,5 mm) pianki pojawia się dodatkowo konieczność załoĹźenia niewielkiego obciążenia rĂłwnieĹź na pas. Dopiero tak wywaĹźony nurek, moĹźe pokusić się o wykonanie prawdziwej, dającej okazję do długich faz szybowania w bezruchu i dzięki temu dostarczającej mnĂłstwa satysfakcji, dynamiki bez płetw. Dlatego teĹź na swoich kursach poświęcam czas na prawidłowe wywaĹźenie kursantĂłw, z ktĂłrych kaĹźdy otrzymuje na czas trwania kursu swĂłj własny, odpowiednio dobrany neckweight.

Jednak samo, najlepsze nawet wyważenie, to jeszcze nie wszystko (och, gdyby życie mogło być tak proste!). Niestety, schody zaczynają się dopiero teraz.

Zacznijmy od rytmu. W Ĺźabce powierzchniowej rytm jest ciągły, kolejne ruchy następują praktycznie jeden za drugim: ręce, nogi, ręce, nogi, ręce, nogi … W dynamice podwodnej jest inaczej. Po kaĹźdym ruchu napędowym przychodzi faza długiego szybowania. Nurek pozostaje wtedy przez chwilę jakby w statyce. Nie wykonuje Ĺźadnych ruchĂłw, a przemieszcza się wyłącznie siłą nadanego przed chwilą rozpędu. Zdobywa odległość pozostając na stałym pułapie, ale nie traci energii na walkę z pływalnością. Och, co za rozkosz! Przyznaję, Ĺźe dla mnie to najpiękniejsza chwila i kwintesencja dynamiki bez płetw. Zapominam wtedy o całym świecie i szybuję, szybuję, szybuję … Rozmarzyłem się ale trzeba wracać do rzeczywistości. A więc w DNF rytm jest zupełnie inny: ręce, PAUZA, nogi, PAUZA, ręce, PAUZA, nogi, PAUZA itd. Na pierwszy rzut oka wydaje się, Ĺźe to nic trudnego, ale w praktyce bywa z tym róşnie. Ludzie są na ogół przyzwyczajeni do rytmu Ĺźabki powierzchniowej i „wklejenie” dodatkowych faz wyczekania sprawia im, zwłaszcza na początku, problemy. Na ogół, po przepłynięciu kilku długości basenu i wysłuchaniu uwag instruktora, problem znika, ale bywa i tak, Ĺźe trzeba zalecić kursantowi dodatkowe ćwiczenia i dopiero one pozwalają mu na uporanie się z niesfornym ciałem, w ktĂłrego pamięci mięśniowej zakodowany jest zupełnie inny rytm. Zdarzają się teĹź kursanci, ktĂłrzy prĂłbowali wcześniej swoich sił w DNF i mają juĹź tę kwestię wstępnie przyswojoną, wykonują pauzy ale … zdecydowanie za krĂłtkie. Przekonanie ich, Ĺźe nie muszą się donikąd śpieszyć i mogą, a nawet powinni pozwolić sobie na odrobinę luzu, spokoju i wydłuĹźenie fazy szybowania, zajmuje trochę czasu oraz wymaga cierpliwości.

Pisząc o rytmie nie sposób nie wspomnieć o kwestii koordynacji. Poszczególne ruchy muszą być wykonywane w odpowiedniej kolejności i w odpowiednim czasie. Powinno wyglądać to mniej więcej tak:

1. Płyniemy (np. po odbiciu od ściany basenu) w pozycji strzałki tj. całe ciało jest wyprostowane z rękami wyciągniętymi nad głowę. Szybujemy, szybujemy, szybujemy … :) i …

2. … gdy zaczynamy wytracać prędkość ręce wykonują pociągnięcie. SposĂłb jego wykonania to oddzielny problem, ktĂłry wymaga specjalnego omĂłwienia. Jednak na razie ograniczę się tylko do najwaĹźniejszego tj. do tego, Ĺźe ręce przesuwają się znad głowy aĹź na sam dół, do ud. To zupełnie inaczej niĹź w Ĺźabce powierzchniowej, gdzie ruch napędowy kończy się mniej więcej na wysokości barkĂłw i od tej chwili dłonie zaczynają powrĂłt do pozycji wyprostowanej nad głowę. Takie są wymogi stylu klasycznego, a ich złamanie w przypadku zawodĂłw rozgrywanych pod auspicjami FINA (czyli m.in. na olimpiadzie) grozi dyskwalifikacją. U nas jest jednak zupełnie inaczej. U nas ręce zataczają pełny ruch, od wyprostu nad głową aĹź do sięgnięcia dłońmi do ud.

3. Po dotarciu dłoni do ud nie rozpoczynają one powrotu nad głowę, ale pozostają tam nieruchome, przyklejone do nĂłg, a nurek znĂłw szybuje, szybuje, szybuje … w bezruchu.

4. Wreszcie jednak przychodzi moment, gdy trzeba z powrotem przenieść ręce nad głowę, a nogi podciągnąć pod pośladki, by mĂłc wykonać nimi kopnięcie. I tu pojawia się kolejny mały problem, właśnie ze wspomnianą wyĹźej koordynacją. Przyzwyczajeni do Ĺźabki powierzchniowej kursanci mają nawyk, by powrĂłt rąk i nĂłg rozpoczynać w tym samym momencie. W stylu klasycznym działa to bardzo dobrze, ale … u nas, jak zwykle sprawy mają się trochę inaczej. Rzecz w tym, by w chwili kiedy nogi wykonują kopnięcie, ręce były juĹź wyciągnięte nad głowę tak, by sylwetka nurka była maksymalnie hydrodynamiczna. Inaczej znaczna część impetu jaki nadają nurkowi nogi zostanie zmarnotrawiona na pokonywanie oporĂłw wody. W stylu powierzchniowym rĂłwnoczesne rozpoczęcie powrotu rąk i nĂłg sprawdza się bardzo dobrze. Ręce przesuwają się z linii barkĂłw do pozycji wyprostowanej, a w tym samym czasie nogi pokonują mniej więcej taki sam dystans podciągając stopy pod pośladki. Kiedy rozpoczyna się kopnięcie, ręce są więc juĹź wyprostowane. Tymczasem u nas ... ręce mają do pokonania miej więcej dwa razy dłuĹźszą drogę! PowrĂłt rozpoczyna się bowiem nie z linii barkĂłw ale z okolic ud. Nic więc dziwnego, Ĺźe przy rĂłwnoczesnym rozpoczęciu powrotu (rąk i nĂłg), kiedy nogi są juĹź gotowe do kopnięcia, ręce dopiero mijają głowę! Pozycja jest daleka od optymalnej, a energia kopnięcia idzie w gwizdek. Ĺťeby tego uniknąć trzeba … spóźnić start podciągnięcia nĂłg, w stosunku do przeniesienia rąk. I … znĂłw trzeba się tego nauczyć, wypleniając stare nawyki. Niby proste, a w praktyce okazuje się, Ĺźe potrafi to sprawiać nieco kłopotĂłw. Okay. Nauczywszy się „spóźniania” nĂłg udało się przenieść ręce i nogi z zachowaniem odpowiedniej koordynacji. Teraz, z wyprostowanymi nad głową rękami następuje kopnięcie, po ktĂłrym …

5. … oczywiście znĂłw szybujemy, szybujemy, szybujemy, co oznacza, Ĺźe … cały cykl zaczyna się od nowa i za chwilę znĂłw będziemy mogli wykonać kolejne pociągnięcie rękami, po ktĂłrym nastąpi ponowne szybowanie potem powrĂłt rąk i nĂłg i kopnięcie i znĂłw szybowanie, szybowanie, szybowanie … i tak bez końca (lub raczej do chwili gdy zapragniemy się wynurzyć)

Dobry nurek na jednej długości 25-metrowego basenu wykonuje zaledwie trzy, a czasem nawet tylko dwa takie cykle! I w ten sposĂłb pokonuje sto kilkadziesiąt metrĂłw! Czasem dla zabawy płynie jeden tylko basen starając się wykonać jak najmniejszą liczbę cykli. Jak na razie rekordowe osiągnięcie w tej „konkurencji” to ni mniej, ni więcej jak … pół cyklu na 25 metrĂłw, a dokładnie odbicie od ściany, jeden ruch rękami i … nic poza tym! Oczywiście w ten sposĂłb nie da się przepłynąć długiego dystansu, bo tempo poruszania się jest w tym przypadku zbyt wolne, jednak pozwala to wyobrazić sobie, co daje odpowiednie wywaĹźenie w połączeniu z nienaganną techniką. PorĂłwnajmy to z pozbawionym balastu, wiosłującym raz za razem pływakiem, ktĂłry by pokonać tej samej długości basen potrzebuje ośmiu, a czasem i dziesięciu nerwowo wykonywanych cykli, a będziecie juĹź wiedzieli, dlaczego jego pływania nie nazywam terminem dynamika bez płetw :)

To co przedstawiłem powyżej to oczywiście tylko ułamek podstawowej wiedzy, czy może raczej należałoby powiedzieć umiejętności, jakie trzeba posiąść, by cieszyć się pełną przyjemnością jaką daje DNF. Problemów jest jeszcze całe mnóstwo m.in. związanych z odpowiednią pracą rąk, ich ułożeniem, pozycją stóp, startem, nawrotami itd. itp. Na szczęście korzystając z pomocy kompetentnego instruktora wszystkie je można stosunkowo szybko pokonać (choć potem należy doskonalić technikę przez całe lata). Więcej na ten temat ale również na temat dynamiki w płetwach, statycznego wstrzymania oddechu, technik relaksacyjnych, oddechowych, rozciągających, a także fizjologii nurkowania na zatrzymanym oddechu można dowiedzieć się i nauczyć na prowadzonych przeze mnie basenowych kursach

Autor tekstu: Tomek „Nitas” Nitka