Nahuj Wamten Bank*, czyli po co freediving sprzętowcom

Większość nurków sprzętowych uważa freediving za mniej lub bardziej nieszkodliwe dziwactwo. Freediverzy pojawiają się w bazach, robią różne, zdaniem sprzętowców, nie mające żadnego uzasadnienia rzeczy. Traktowani są trochę jak renegaci / odstępcy od wiary, na tyle jednak niegroźni, że nie warto poświęcać im nadmiernej uwagi. To co robią generalnie sprzętowców mało obchodzi, bo w ich przekonaniu, w jedynie słusznym, uprawianym właśnie przez nich rodzaju nurkowania, nie ma to żadnego zastosowania. Tymczasem wbrew temu dość rozpowszechnionemu poglądowi umiejętności rozwijane w trakcie uprawiania freedivingu mogą mieć ważkie skutki dla nurkowań z użyciem aparatu oddechowego.

Co to za umiejętności?

Po pierwsze i w gruncie rzeczy dość oczywiste to sama świadomość, Ĺźe oddech moĹźna zatrzymać na pewien czas. Niby nic odkrywczego, ale … u wielu nurkĂłw sprzętowych gdzieś głęboko w podświadomości, a czasem całkiem świadomie czai się strach: co stanie się gdy w butli zabraknie powietrza?! Na kursach CMAS’owskich ćwiczone są sytuacje awaryjne polegające na wyjściu z wyplutym ustnikiem z dwudziestu, a nawet z trzydziestu metrĂłw. Jednak co innego ćwiczenia, kiedy w razie czego zawsze moĹźna dyndający się automat oddechowy z powrotem wrazić w gębę, a tuĹź obok nad bezpieczeństwem czuwa instruktor, a co innego rzeczywista sytuacja. Tym bardziej, Ĺźe te ćwiczenia wykonuje się moĹźe raz w Ĺźyciu, a moĹźe raz na kilka lat (nie mĂłwiąc o tym, Ĺźe w innych niĹź CMAS organizacjach często w ogĂłle nie są praktykowane). Czy moĹźe to dać nurkowi pełne poczucie bezpieczeństwa, Ĺźe poradzi sobie z problemem gdy automat odmĂłwi podania powietrza, a partnera ze zbawczym octopusem nie będzie w pobliĹźu? Czy nie wpadnie w panikę i wiedziony zgubnym instynktem nie wystrzeli z zaciśniętymi ustami ku powierzchni by narazić się na ryzyko urazu płuc? Na pewno znajdą się tacy, ktĂłrzy z tym sobie poradzą, ale jak wielu ich będzie?

Tymczasem posiadanie umiejętności bezdechowych daje pewność, Ĺźe pozbawienie dopływu powietrza nie oznacza od razu tragedii. Nie ma powodu, by wpadać w panikę, bo bez nabrania kolejnego oddechu spokojnie moĹźna wytrzymać dobre kilkadziesiąt sekund. SpokĂłj i opanowanie jakie daje ta świadomość pozwala na zebranie myśli, podjęcie właściwej decyzji i rozpoczęcie wynurzenia z zachowaniem niezbędnych procedur. Jednak aby tak się stało, by w sytuacji awaryjnej zachować się przytomnie i nie spanikować nie wystarcza akademicka wiedza wyniesiona z książek czy internetu. Potrzebne jest głębokie, wewnętrzne przekonanie, Ĺźe „nic się nie stało, dam sobie radę”. To przekonanie moĹźe brać się tylko z jednego: własnego, wielokrotnie powtarzanego doświadczenia.

Nie zapominajmy o jeszcze jednym. Scuba nurek zawsze dowiaduje się, Ĺźe ma problem braku powietrza w najmniej korzystnym dla siebie momencie – gdy wykonał wydech. Płuca są puste (pozornie, bo zawsze zostaje w nich przynajmniej tzw. objętość zalegająca), organizm z wytęsknieniem czeka na kolejny łyk świeĹźego powietrza, a tu … mamy szlaban! Sytuacja wydaje się więc bardzo nieciekawa. Pozornie, bo nawet na „pustych” płucach moĹźna wstrzymać oddech na całkiem długo i przepłynąć spory kawałek. Doskonale wiedzą o tym freediverzy, wśrĂłd ktĂłrych całkiem rozpowszechniona jest technika nurkowania FRC (Functional Residual Capacity – czynnościowa pojemność zalegająca – ilość powietrza pozostająca w płucach po pasywnym wydechu) co nie wchodząc w szczegóły oznacza ni mniej, ni więcej, ale właśnie nurkowanie po wydechu. Dość powiedzieć, Ĺźe niektĂłrzy potrafią zrobić wydech, opaść na dno basenu i zastygnąć tam w bezruchu na minutę, po czym przepłynąć pod wodą rĂłwne 100 metrĂłw. To daje wyobraĹźenie o tym co moĹźna zrobić gdy w butli zabraknie powietrza (pod warunkiem, Ĺźe nie wpadnie się w panikę). Okazuje się więc, Ĺźe umiejętności nabyte na kursie freedivingu lub w trakcie praktyki freedivingowej, mogą znaleźć kapitalne zastosowanie w nurkowaniu ze sprzętem.

Mamy więc pierwszy powód, dla którego warto by scuba nurek poświęcił nieco czasu na praktyki bezdechowych odszczepieńców. Ale to nie wszystko. Kolejny powód to sposób oddychania i umiejętność rozluźnienia mięśni oraz ich wpływ na zużycie czynnika oddechowego.

Tu przytoczę przykład z własnego doświadczenia. Po uzyskaniu stopnia AOWD w 2001 roku definitywnie zaprzestałem nurkowania z butlami na rzecz bezdechĂłw. Siedem lat później bawiąc w Egipcie przypadkowo zostałem niejako zmuszony do ponownego uĹźycia aparatu oddechowego. Pewnego dnia moja nurkująca sprzętowo małżonka Ĺşle się poczuła. Pakiet nurkowań był wykupiony, moĹźliwości ich wykonania innego dnia nie było, gdybym więc ja nie zszedł pod wodę zamiast niej, to nurkowania by przepadły. Wprawdzie dla mnie nie miało to większego sensu, bo w efekcie sam traciłem nurkowania na bezdechu, ale … czego nie robi się dla kobiety? Poszedłem więc pod wodę z flaszką na plecach. Pamiętam, Ĺźe na początku było trochę nerwowo, w końcu miałem siedem lat przerwy, więc utrzymanie pływalności i odpowiedniej pozycji mogło sprawiać pewne problemy. Potem jednak jakoś poszło, najpierw jedno, potem drugie nurkowanie. Najciekawsze okazało się po wynurzeniu. W obu przypadkach miałem zdecydowanie więcej powietrza w butlach od pozostałych członkĂłw naszej grupy. Jak było to moĹźliwe? PrzecieĹź przez siedem lat nie miałem w ustach automatu oddechowego i nie obsługiwałem kamizelki BCD. Mimo to poradziłem sobie lepiej (przynajmniej jeśli chodzi o zuĹźycie powietrza) niĹź inni, ktĂłrzy robili to na co dzień. Wyjaśnienie jest jedno: mimo pewnego stresu, ktĂłry niewątpliwie był moim udziałem, i ktĂłry z pewnością raczej zwiększał niĹź zmniejszał zuĹźycie, moja wieloletnia praktyka freedivera i nabyte w jej trakcie nawyki sprawiły, Ĺźe per saldo, wynik był korzystny dla mnie.

Te same nawyki mogą rĂłwnie skutecznie pomĂłc kaĹźdemu „normalnemu” nurkowi sprzętowemu.

Wyjaśnijmy o jakie nawyki chodzi, zaczynając od oddychania. Tu niektĂłrzy mogą się Ĺźachnąć: co freediverzy mogą wiedzieć o oddychaniu?! Oni przecieĹź NIE oddychają! Zgadza się, ale zanim rozpoczną bezdech, owszem oddychają i to w sposĂłb, ktĂłry ma istotne znaczenie. Otóş freediverzy oddychają przeponowo. Co to oznacza? MĂłwiąc po ludzku zamiast klatką piersiową oddychają brzuchem. Przepona to płaski mięsień oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzucha. Nie wszyscy są nawet świadomi jej istnienia, bo w przeciwieństwie do np. bicepsĂłw, po prostu jej nie widać. Tymczasem to bardzo waĹźny mięsień oddechowy. Gdy przepona kurczy się wĂłwczas pociąga za sobą przylegającą do niej dolną część płuc, do ktĂłrych dzięki temu napływa powietrze. Ludzie cywilizacji zachodniej niechętnie oddychają przeponą, bo kaĹźdemu wdechowi towarzyszy wypchnięcie brzucha do przodu (stąd potoczna nazwa - oddychanie brzuchem). Nie tworzy to zbyt ponętnego widoku, co ma znaczenie zwłaszcza wtedy, gdy w pobliĹźu znajdują się atrakcyjni przedstawiciele płci przeciwnej. Dlatego wolimy oddychać klatką piersiową przy pomocy mięśni międzyĹźebrowych. Tymczasem okazuje się, Ĺźe oddychanie przeponowe jest wydajniejsze od oddychania klatką. Sens tego stwierdzenia jest taki, Ĺźe wysiłek jaki jest konieczny do natlenienia organizmu przy pomocy przepony jest mniejszy, niĹź przy pomocy mięśni międzyĹźebrowych. A jak mniejszy wysiłek, to i zapotrzebowanie na czynnik oddechowy mniejsze. Ponadto oddychanie przeponowe ma wpływ relaksujący i uspakajający na nasz umysł (to jeden z wielu powodĂłw, dla ktĂłrego przeponowo oddychają freediverzy). I znĂłw … zrelaksowany umysł oznacza niĹźszy poziom stresu, a co za tym idzie niĹźsze zuĹźycie powietrza. Nie przypadkowo osobom w stanie silnego pobudzenia zaleca się czasem „oddychaj przeponowo, oddychaj przeponowo …” Mamy więc powĂłd, dla ktĂłrego warto, by nurek sprzętowy przyswoił sobie, oczywistą dla bezdechowcĂłw, metodę oddychania przeponowego.

Na zuĹźycie powietrza ma teĹź wpływ inna umiejętność nabywana w trakcie praktyki freedivingowej – rozluĹşnianie niepracujących mięśni. Mało komu wydaje się, Ĺźe moĹźe stanowić to jakikolwiek problem, bo mało kto zdaje sobie sprawę z tego, Ĺźe jest lub przynajmniej bywa, tu i Ăłwdzie ponapinany. Tymczasem napięcie róşnych grup mięśni często staje się naszym bezwiednym nawykiem (mimo Ĺźe teoretycznie mięśnie te pozostają pod kontrolą somatycznego układu nerwowego). Gdy juĹź się to stanie nie potrafimy dostrzec tego faktu. Na kursach freedivingu często widzę kursantĂłw, ktĂłrzy w nienaturalny sposĂłb odginają tułów, ramiona lub głowę. Są tego całkowicie nieświadomi. Tym nienaturalnym pozycjom towarzyszy napięcie mięśni, a napięte mięśnie konsumują większe ilości tlenu. Sprawia to, Ĺźe ci nurkowie są w stanie krĂłcej pozostawać w bezdechu (nie mĂłwiąc o ich ułomnej hydrodynamice). Pozbycie się tych nawykĂłw nie jest proste. Najpierw ktoś (instruktor) musi zwrĂłcić na to kursantowi uwagę. Później on sam musi uwierzyć, Ĺźe to co instruktor mĂłwi, to rzeczywistość, a nie gadanie o Talibach w Klewkach. Kolejny krok to dostrzeĹźenie tego napięcia w trakcie nurkowania przez samego kursanta. Dopiero kiedy to się stanie, moĹźna powoli przystąpić do eliminacji problemu. Co gorsza czasem napięcie pojawia się bez przyjęcia nienaturalnej pozycji, a wtedy trudno liczyć na pomoc kogoś z zewnątrz. Trzeba samemu mentalnie eksplorować swoje ciało by odnajdywać w nim rejony wymagające rozluĹşnienia. Jak widać droga nie jest łatwa, ani krĂłtka, jednak przynosi efekty, a przechodzi przez nią kaĹźdy freediver. A freediver, ktĂłry potrafi rozluĹşnić mięśnie oszczędniej gospodaruje tlenem i jest w stanie wstrzymać oddech na dłuĹźej. Odpowiednio posiadający tę umiejętność sprzętowiec zuĹźywa mniej czynnika oddechowego.

Nie bez znaczenia teĹź są zapewne nawyki Ĺźywieniowe i związane z alkoholem. Przykro to mĂłwić, ale wśrĂłd nurkĂłw sprzętowych nader często zdarzają się osoby alkoholu naduĹźywające i to nie tylko „w cywilu”, ale rĂłwnieĹź w trakcie wyjazdĂłw nurkowych. U freediverĂłw praktycznie się to nie zdarza. Nie oszukujmy się, nurek na kacu męczy się błyskawicznie, poci się, jego serce pracuje w przyśpieszonym rymie, a w związku z tym cały organizm potrzebuje więcej powietrza. Ciężkostrawne jedzenie, od ktĂłrego freediverzy stronią sprawia, Ĺźe Ĺźołądek absorbuje do trawienia gigantyczne ilości krwi i wymaga więcej tlenu. Stosowanie unikanych przez bezdechowcĂłw uĹźywek takich jak kofeina w dowolnej formie (kawa, herbata, napoje energetyzujące, coca cola, czekolada) teĹź nie sprzyja wyciszaniu organizmu, przyśpiesza rytm oddechowy oraz czynność serca, co rĂłwnieĹź przekłada się na zuĹźycie czynnika oddechowego.

Wszystko to sprawia, że nurek scuba, który ma na koncie doświadczenia freedivingowe i przejął co nieco z freedivingowych zwyczajów ma z tego tytułu konkretne korzyści. Taki nurek:
1. zuĹźywa mniej czynnika oddechowego
2. nie spanikuje, gdy w butli zabraknie powietrza i poradzi sobie nawet, gdy stanie się to po wydechu (a tak dzieje się najczęściej), zna reakcje swojego organizmu na bezdech, i wie, że ma dość czasu na podjęcie właściwych decyzji

Per saldo jest on więc nurkiem po prostu ... bezpieczniej nurkującym.


Tomek "Nitas" Nitka


*Pewien Chińczyk, który wg wieści gminnej z lat siedemdziesiątych XX wieku, wbrew oficjalnej wersji uznającej za przyczynę przypadkowy wybuch gazu, miał w roku 1979 własnoręcznie wysadzić w powietrze rotundę banku PKO w Warszawie




Artykuł jest też dostępny w postaci takiej, w jakiej ukazał się w magazynie internetowym nuras.info (w formacie pliku PDF). Aby ściągnąć go w tej postaci kliknij Nahuj Wamten Bank (ok. 1,5 Mb)