My, freediverzy jesteśmy bardzo dumni z tego, Ĺźe wiemy jak zabezpieczać się w czasie najgłębszych nawet nurkowań (no, moĹźe poza jazdą na windzie, ktĂłra jednak sprawia nam trochę problemĂłw asekuracyjnych). Pozornie jest to duma jak najbardziej uzasadniona. Poziom bezpieczeństwa uzyskiwany w czasie zawodĂłw bezdechowych rzeczywiście jest bardzo wysoki, praktycznie 100 procentowy. W czasie ponad dziesięcioletniej historii imprez organizowanych pod auspicjami AIDA nie miał miejsce ani jeden powaĹźny wypadek. Mimo Ĺźe zawody te obfitowały w setki przypadkĂłw LMC i blackoutĂłw nikomu nic złego się nie stało. To wszystko prawda, jest tylko jedno małe ale… ten poziom bezpieczeństwa moĹźna zapewnić tylko w czasie zawodĂłw, a mĂłwiąc ogĂłlniej nurkowań przy linie. Tu mamy do dyspozycji opustĂłwkę wraz ze smyczą, ktĂłre nie pozwalają nurkowi zgubić się w odmętach, buddie’s bezdechowych asekurujących wynurzającego się zawodnika na kluczowych 10-20 metrach w strefie blackoutu i wreszcie systemy przeciwwagowe, ktĂłre pozwalają na jego błyskawiczne wyciągnięcie gdyby, co mało prawdopodobne, ale jednak teoretycznie moĹźliwe, zasłabł poniĹźej tej strefy.

A jak sprawy się mają, kiedy tego wszystkiego nie moĹźemy zastosować, czyli w nurkowaniach rekreacyjnych? To temat wstydliwie zamiatany pod dywan, nieobecny na większości stron internetowych, w podręcznikach do freedivingu, a nawet na forach internetowych. Omijany, bo … właściwie nie bardzo wiemy jak asekurować się bez liny. OgĂłlne zasady mĂłwią, Ĺźe naleĹźy postępować zgodnie z protokołem one up – one down, czyli jeden nurkuje, a drugi obserwuje go uwaĹźnie z powierzchni, towarzyszy mu po wynurzeniu (nie zapominając o regule 30 sekund), a w razie gdyby nastąpił blackout pod wodą, nurkuje i wyciąga ofiarę. Teoretycznie wszystko gra, ale tak naprawdę ten schemat moĹźe poprawnie funkcjonować tylko przy zachowaniu dwĂłch warunkĂłw, ktĂłre niestety w naszych mętnych jeziorach nie są spełnione nigdy, a w wodach przejrzystych teĹź nie zawsze.

Przede wszystkim istotna jest dobra - kilkudziesięciometrowa przejrzystość wody. Tylko wtedy podwodny blackout ma szanse na to, Ĺźe zostanie dostrzeĹźony przez asekuranta i, Ĺźe w porę podejmie on odpowiednie działania. Tam gdzie przejrzystość nie przekracza kilku metrĂłw, jeśli doszłoby do utraty przytomności pod wodą, to zanim w ogĂłle by to stwierdzono (a daje się to stwierdzić tylko w jeden sposĂłb – po tym, Ĺźe przez niepokojąco długi czas nurek się nie wynurzył), ofiara zostałaby odnaleziona i wydobyta na powierzchnię upłynęłoby tyle minut, Ĺźe nie byłoby Ĺźadnych szans na jej uratowanie.

Jednak sama przejrzystość wody to nie wszystko. Drugim warunkiem jest by dno znajdowało się na niewielkiej (10-15 metrĂłw) głębokości. WyobraĹşmy bowiem sobie taki scenariusz: nurkowanie odbywa się w Morzu Czerwonym (superwidoczność) przy ścianie rafy opadającej w bezdenną przepaść. Nurek zachowuje się ostroĹźnie tj. nie zanurza się głębiej niĹź 15 metrĂłw ale … dostrzega wyjątkowo interesującą ławicę ryb, podpływa do niej. Ławica fascynująco mieni się w słońcu, kręcąc się w koło i jednocześnie obniĹźając pułap. Wraz z nią opada nasz nurek. Po kilku chwilach jest juĹź poniĹźej 20 metrĂłw. Tymczasem minuty płyną nieubłaganie – kontrakcje, ktĂłre pojawiły się juĹź kilkanaście sekund wcześniej narastają. Nurek juĹź prawie decyduje się na powrĂłt, ale nietypowe zachowanie ławicy ponownie przykuwa jego uwagę. Kiedy wreszcie kontrolnie rzuca okiem na komputer, pokazuje on ponad 2 i pół minuty. Spanikowany tym niespodziewanie długim czasem pozostawania w bezdechu nurek z głębokości blisko 30 metrĂłw rusza do gĂłry. Niestety, narastająca hipoksja, odwodnienie i zmęczenie spowodowane długą sesją nurkowania (to juĹź dwudzieste ktĂłreś zanurzenie tego dnia) robią swoje – po 3 minutach od startu, na głębokości 17 metrĂłw traci przytomność.

Asekurujący go z powierzchni partner nie od razu orientuje się, co się stało. Rusza z pomocą dopiero po kilkunastu kolejnych, bezcennych sekundach. Zanim dotrze na 17 metrĂłw ofiara, ktĂłra na tej głębokości miała ujemną pływalność opadła juĹź dobre 8 metrĂłw niĹźej. Kiedy asekurant wreszcie dociera do nieprzytomnego kolegi komputer pokazuje prawie 30 metrĂłw. To głębokość bliska jego ĹźyciĂłwce. Jest spanikowany, przepona bije, uszy w ktĂłrych nie udało się wyrĂłwnać ciśnienia przeraĹşliwie bolą, nie moĹźe racjonalnie myśleć – zapomina o odpięciu pasĂłw balastowych i z pełnym obciążeniem prĂłbuje wyciągać partnera. Po kilkunastu sekundach nieefektywnej walki, w czasie ktĂłrej posunął się zaledwie o 3 metry do gĂłry, czując narastające uczucie duszenia się, przeraĹźony porzuca partnera i w kosmicznym tempie wystrzeliwuje ku powierzchni. Dociera tu z potężną sambą, ale na szczęście po kilkudziesięciu sekundach dochodzi do siebie. Tymczasem jego partner jest juĹź w Wielkim Błękicie, poza czyimkolwiek zasięgiem i bez Ĺźadnych szans na ratunek. Mieliśmy zastosowany właściwy (?) protokół bezpieczeństwa, ale skończyło się tragedią. NiemoĹźliwe? MoĹźliwe.


Zdjęcie z podręcznika "Freedive!" Terry Maas & David Sipperly

Niestety nurkowanie rekreacyjne ze względu na brak moĹźliwości zastosowania rozwiązań uĹźywanych w asekuracji nurkowań rekordowych jest mimo mniejszych głębokości bardziej niebezpieczne. Ryzyko podnosi dodatkowo fakt, Ĺźe nurek zachowuje się inaczej niĹź przy linie. Tam mamy tylko zejście, nawrĂłt i natychmiastowe wynurzenie. Praktycznie blackout moĹźe nastąpić tylko na ostatnich metrach w strefie SWB, gdzie nie tylko jest płytko (i zawsze w zasięgu ręki jest służący pomocą asekurant), ale nurek porusza się z impetem skierowanym ku powierzchni i ma dodatnią pływalność. W rekreacyjnych sprawy mają się inaczej – nurkujemy wprawdzie zdecydowanie płycej, ale pozostajemy tam dłuĹźej, oglądamy rafę, rybki itp. co czasem, jak w przytoczonym opisie moĹźe nas tak zaabsorbować, Ĺźe zapomnimy o boĹźym świecie. Jeśli wskutek tego pozostaniemy pod wodą zbyt długo i dojdzie do blackoutu, to niestety moĹźe on zastać nas nie tuĹź pod powierzchnią, gdzie partner powinien sobie poradzić z problemem, ale na głębokości, ktĂłra w dodatku ze względu na ujemną pływalność z kaĹźdą sekundą będzie się powiększać. To, Ĺźe takie sytuacje nie są tylko wymysłem gderliwych dziadkĂłw potwierdzają fakty (na szczęście jak na razie jeszcze nie z naszego, polskiego podwĂłrka), jak choćby tragiczny wypadek syna Terry Maasa - gwiazdy amerykańskiego spearfishingu. W tym przypadku asekurujący partner, prawdopodobnie w skutek paniki, ktĂłra mu się udzieliła, nie był w stanie wyciągnąć ofiary z zaledwie kilkunastu metrĂłw. Warto zdawać sobie sprawę, Ĺźe szczegĂłlnie naraĹźeni na taki rozwĂłj wydarzeń są łowcy podwodni. Zamiast wsłuchiwać się w swĂłj organizm, kontrolować czas i głębokość koncentrują się na ustrzeleniu ryby. Czekają często zbyt długo, aĹź ta wypłynie spod kamienia, pod ktĂłrym się ukryła, zajmie optymalną do oddania strzału pozycję itp. Dlatego wśrĂłd nich śmierć co roku zbiera wyjątkowo obfite Ĺźniwo i wśrĂłd ogółu osĂłb nurkujących na zatrzymanym oddechu stanowią oni grupę najwyĹźszego ryzyka.

Jak więc radzić sobie w sytuacji, kiedy dno jest głęboko i / lub widoczność nie przekracza kilku metrĂłw i / lub jest się łowcą podwodnym, a w związku z tym asekuracja przez system one up – one down jest czysto iluzoryczna?

Kamizelka ratunkowa
Freediverzy zastanawiali się nad tym problemem od lat. W sumie już od dłuższego czasu najtrafniejszym rozwiązaniem wydawało się zastosowanie automatycznej kamizelki ratunkowej. Byłaby ona zaopatrzona w zbiorniczek ze sprężonym powietrzem, służącym w razie potrzeby do jej napełnienia, wyniesienia nurka na powierzchnię i utrzymania go na niej w pozycji twarzą ku górze. Zawór zbiorniczka otwierany byłby automatycznie w jednej z dwóch sytuacji: po przekroczeniu z góry zaprogramowanego maksymalnego czasu nurkowania (np. 2 minuty) lub maksymalnej dopuszczalnej głębokości (np. 20 metrów). Bardzo ważne jest by napełnienie odbywało się bez udziału woli nurka i w sposób całkowicie automatyczny, co stanowi główny problem konstrukcyjny (oraz źródło, za pewne wysokiej ceny gotowego produktu). Powstało kilka projektów tego typu kamizelek zarówno z mechanicznym jak i elektronicznym systemem kontroli głębokości i czasu nurkowania. Przy projektowaniu niektórych z nich brali udział znani freediverzy jak były współpracownik Pipina Rick Hernandez, czy ostatnio Terry Maas. Niestety jak do tej pory projekty te nie wyszły poza fazę prototypów. Ponadto istnieje obawa, że jeśli kiedyś pojawią się na rynku, to mogą być niechętnie kupowane zarówno z powodu ceny, która prawdopodobnie nie będzie niska jak i ze względu na to, że freediverzy mogą nie być entuzjastami zakładania na siebie czegokolwiek poza skafandrem.

Kamizelka (tu projektu firmy OCEANIC SAFETY SYSTEMS LLC) została zaprojektowana tak, by w wpozycji "spoczynkowej" była w miarę opływowa (patrz gĂłrny obrazek; dolny - kamizelka po napompowaniu), ale jednak będzie nieco krępować ruchy i generować dodatkowe opory hydrodynamiczne, co z pewnością nie wywoła zachwytu u przynajmniej części fanatykĂłw „prawdziwego” free. Jednak mimo tych, moĹźe nieuzasadnionych, obaw kamizelka wydaje się być optymalnym rozwiązaniem zarĂłwno dla nurka rekreacyjnego jak i dla łowcĂłw podwodnych. Jej nieocenioną zaletą jest to, Ĺźe dawałaby realne zabezpieczenie rĂłwnieĹź ludziom nurkującym solo.







Nurkowanie na smyczy

PĂłki co jednak kamizelek nie ma. A czy jest dla nich jakakolwiek alternatywa? Niestety, jak na razie nikt nie wymyślił niczego, co dawałoby podobny poziom bezpieczeństwa. Wydaje się, Ĺźe w miarę rozsądną protezą systemu bezpieczeństwa mogłoby być nurkowanie rekreacyjne na … smyczy. Chodzi jednak o zupełnie inną smycz niĹź ta, ktĂłrej uĹźywamy w nurkowaniu przy linie opustowej. W tym wypadku jest to duĹźo dłuĹźszy odcinek linki, rzędu 10-20 metrĂłw (w zaleĹźności od tego, na jaką głębokość chcemy nurkować). Jeden koniec linki przymocowany jest do pływającej po powierzchni bojki, drugi na plecach nurka do pasa balastowego. Dzięki temu nurek moĹźe zanurzyć się tylko na długość linki, a więc nie opadnie na głębokość, z ktĂłrej nie będzie moĹźna go wyciągnąć. Będzie teĹź z nim kontakt rĂłwnieĹź w mętnej wodzie - jeśli nie wynurzy się w odpowiednim czasie, to pozostający na powierzchni partner po prostu ściągnie linkę i wydobędzie go. Istotne jest, Ĺźeby zamocowanie było właśnie do pasa balastowego, a nie w inny sposĂłb (np. na stałe do nadgarstka). Dzięki temu w sytuacji gdyby linka zapętliła się na jakimś podwodnym obiekcie (czego niestety nie moĹźna wykluczyć) uniemoĹźliwiając wynurzenie, wĂłwczas nurek będzie mĂłgł bez problemĂłw uwolnić się od niej odpinając pas balastowy, a dzięki uzyskanej w ten sposĂłb dodatkowej pływalności łatwiej osiągnie powierzchnię. Nie bez znaczenia jest tu fakt, Ĺźe w tej konfiguracji odpięcie pasa nie powoduje jego utraty (bo cały czas pozostaje on przypięty do linki), co w sytuacji awaryjnej powinno psychologicznie ułatwić podjęcie decyzji o jego odrzuceniu. Oczywiście rozwiązanie dające moĹźliwość wypięcia się z linki ma swoje wady. Jeśli nurek to zrobi, wĂłwczas partner traci z nim kontakt, ze wszystkimi moĹźliwymi tego konsekwencjami. Jednak wydaje się, Ĺźe jest to lepsze niĹź ryzyko zaplątania się i pozostania na dnie. Dodatkowym, tylko pozornie drobnym szczegółem jest to, Ĺźe linka koniecznie musi być pływająca. Dzięki temu nie będzie pętała się po dnie zahaczając o podwodne obiekty. Nurkowanie z pływającą linką jest teĹź bardzo eleganckie – spoczywa ona na powierzchni, a w dół opada tylko tyle jej metrĂłw ile nurek wyciągnął schodząc na daną głębokość. Kiedy nurek wraca, linka jest jakby wybierana tj. samoczynnie powraca na powierzchnię, co bardzo ogranicza moĹźliwość zaplątania się w nią. Kiedy nurkujemy w parach, naleĹźy posługiwać się jednym zestawem bojka + linka. Dwa komplety są zbędne, bo i tak zawsze nurkuje tylko jeden nurek, ponadto dwie linki łatwo mogłyby się splątać ze sobą. Partnerzy nurkują na przemian kaĹźdorazowo przepinając się do linki, dlatego aby to ułatwić i przyśpieszyć moĹźna zapiąć na obu pasach balastowych po jednym karabinku i zamiast wiązać linkę do pasa, wpinać ją jednym ruchem do tego właśnie karabinka (powinien jednak być to karabinek zakręcany lub lepiej bagnetowy, z blokadą otwarcia). Kluczowe jest by w razie sytuacji awaryjnej wymagającej zastosowania systemu tj. wyciągnięcia nieprzytomnego nurka, w ogĂłle dało się to zrobić. Wbrew pozorom nie jest wcale oczywiste, Ĺźe uda się to tak łatwo. Wyciąganie czegokolwiek przez człowieka pozostającego w wodzie, gdzie nie ma Ĺźadnych punktĂłw oparcia nie jest banalne. Dlatego do bojki podpięty powinien być karabinek, a jeszcze lepiej karabinek z bloczkiem Po przepięciu przez niego linki moĹźna zaprzeć się jedną nogą powyĹźej karabinka uzyskując brakujący punkt podparcia, a rękami ciągnąc linkę wydobywać ofiarę. Ponadto właściwe wydaje się stosowanie bojek o duĹźej wyporności np. takich, do ktĂłrych wiązane są liny opustowe, a nie małych uĹźywanych przez nurkĂłw scuba.

Niestety nie róbmy sobie wielkich nadziei. Życie jest tylko życiem. Kamizelki, o ile w ogóle kiedykolwiek staną się dostępne, to z pewnością nie nastąpi to szybko i ze względu na cenę mogą nie wejść w powszechne użycie, przynajmniej nie od razu. Wątpię też, aby nurkowanie na smyczy stało się popularną metodą, ale gdybym nawet się mylił, to w żaden sposób nie załatwia ono problemu nurkowania solo. Oczywiście w tym momencie puryści powiedzą, że nurkowanie solo jest absolutnie niedopuszczalne i w ogóle nie powinno być rozpatrywane. Niby racja, ale z drugiej strony, życie jest tylko życiem, i mimo powszechnego w środowisku freediverów potępienia tego rodzaju działalności, nie znam chyba ani jednego nurka, któremu by się to nie przytrafiło w karierze.

Kilka dobrych rad (tych samych, co zawsze)

Co więc robić wobec takiego stanu rzeczy? Niestety, na 100% zabezpieczyć nijak się nie da. Można tylko przypomnieć jeszcze raz elementarne zasady, które powinny obowiązywać zawsze wtedy, kiedy nurkujemy bez liny opustowej i całego wiążącego się z nią zabezpieczenia (BTW większość tych zasad odnosi się do każdego rodzaju nurkowania, również tego z liną). Z pewnością stosowanie się do nich ryzyka nie wyeliminuje, ale może je w pewnym stopniu ograniczyć:

- nurkuj nie więcej niż na 50% swoich możliwości (czasu i głębokości)

- kontroluj swój organizm i w razie symptomów dyskomfortu (kontrakcje) wynurzaj się nie zwlekając

- nie hipewrentyluj (w ogĂłle!) przed zanurzeniem

- rób odpowiednio długie (minimum 3-4 x dłuższe niż czas zanurzenia) przerwy między nurkowaniami, a po wyczerpującym nurkowaniu zrób przerwę jeszcze dłuższą niż normalnie (znane są przypadki blackoutów / LMC, które wystąpiły w nurkowaniach poprzedzonych zbyt krótką przerwą na odpoczynek po bezpośrednio poprzedzającym je zanurzeniu)

- nie koncentruj się na osiągnięciu celu (jak dotarcie do określonego miejsca, ustrzelenie lub sfotografowanie ryby, czy wykonanie jakiegoś zadania) i generalnie nie pozwól by świat zewnętrzny zaabsorbował twoją uwagę, zamiast tego koncentruj się na własnym organizmie, kontroluj go, ale panuj też nad czasem nurkowania oraz głębokością

- unikaj zbędnego wysiłku pod wodą, oszczędzaj tlen jak tylko możesz

- nawadniaj się przed nurkowaniem jak i w jego trakcie (najlepiej stosuj napoje izotoniczne, które oprócz funkcji nawadniającej dodatkowo dostarczają łatwo przyswajalnych węglowodanów)

- w przeddzień nurkowania (nie mĂłwiąc o samym dniu nurkowania) nie pij alkoholu, ale rĂłwnieĹź kawy, herbaty, coli i nie jedz czekolady. Wszystkie te uĹźywki są diuretynami – odwadniają organizm, nie mĂłwiąc o innych negatywnych skutkach

- w razie zaliczenia samby lub blackoutu wychodĹş z wody i nie wracaj do niej tego samego dnia

- nie przeważaj się, dostosuj obciążenie nie tylko do pułapu, na jakim planujesz się poruszać ale również biorąc pod uwagę to gdzie znajduje się dno. Nurkując rekreacyjnie często zabieramy więcej ołowiu by na (niewielkiej) głębokości operacyjnej mieć neutralną pływalność. Jeśli jest to np. 5 metrów, to wydaje się, że wyważenie na zero właśnie na 5 metrach będzie OK. Pamiętaj jednak, co będzie się działo jeśli dno leży kilkadziesiąt metrów niżej, a ty świadomie lub przypadkiem przekroczysz planowaną głębokość o kilka dobrych metrów i nagle staniesz się mocno ujemny? Jeśli potem pojawi się niedotlenienie, to możesz mieć poważny problem. Oczywiście inaczej sytuacja wygląda, jeśli nurkowanie odbywa się w akwenie, gdzie dno znajduje się na głębokości nie przekraczającej tych przykładowych pięciu metrów.

- nigdy nie nurkuj z fajką w ustach. Wysiłek związany z opróżnianiem fajki przed wzięciem pierwszego oddechu może doprowadzić do blackoutu. To oczywiście może zdarzyć się tylko w sytuacji, gdy z jakiegoś powodu nurek znalazł się na granicy swoich możliwości. Nikt w nurkowaniach rekreacyjnych świadomie nie planuje takich skrajnych sytuacji, ale czasem dochodzi do nich zupełnie nieoczekiwanie. Ponadto trzymana w ustach fajka utrudnia rozluźnienie mięśni twarzy, a także może być przyczyną zaaspirowania wody do dróg oddechowych

- nie nurkuj po długotrwałym wysiłku, ale również nie przedłużaj zanadto sesji nurkowej, bo ona sama w sobie jest źródłem zmęczenia. Ta kwestia wymaga krótkiego wyjaśnienia. Chodzi o to, że w wyniku długotrwałego wysiłku spaleniu ulegają węglowodanowe zapasy energii (przyjmuje się, że starczają one na ok. 1 godzinę treningu) i organizm przechodzi na metabolizowanie tłuszczy. To z kolei łączy się z konsumowaniem większej o około 8% ilości tlenu, przy jednoczesnej mniejszej o około 30% podaży dwutlenku węgla. W rezultacie powstaje szatańska mieszanka - mamy mniej tlenu, a ze względu na niższy poziom CO2 potrzeba zaczerpnięcia oddechu zamiast wcześniej pojawia się dużo później! Blackout bez żadnego ostrzeżenia staje się więc bardzo prawdopodobny.

Mamy więc listę zaleceń, ale nie oszukujmy się. Nawet stosowanie się do nich co do joty moĹźe nie uchronić nas od tragedii. Na to czy blackout będzie miał miejsce czy nie, wpływ ma tyle czynnikĂłw, Ĺźe nie ma co liczyć na to, Ĺźe będziemy w stanie w pełni je kontrolować. Co roku odnotowujemy potwierdzające to przypadki, kiedy blackout pojawił się bez Ĺźadnego ostrzeĹźenia i to w sytuacji kiedy „nie miał prawa” się zdarzyć, bo nurek czuł się dobrze, nie hiperwentylował, a nurkowanie leĹźało grubo poniĹźej jego moĹźliwości. Konkretne przykłady : nurek bez problemĂłw zrobił na basenie nawrĂłt po 75 metrach (bez płetw) i płynął dalej, bo nie odczuwał potrzeby zaczerpnięcia oddechu. Jednak mimo, Ĺźe czuł się tak dobrze i dotarł do 100 metra, to z ostatniej długości zapamiętał tylko jej pierwszą połowę. Po wynurzeniu miał potężny blackout. Inny przypadek teĹź z basenu: nurek powtarzał ćwiczenie wielokrotnie wykonywane przez niego bez najmniejszych problemĂłw (25 metrĂłw + 30 sekund statyki przy drabince i powrĂłt). Tym razem w połowie statyki, bez Ĺźadnego ostrzeĹźenia stracił przytomność. Obudził się następnego dnia na OIOM’ie. I przykład z wĂłd otwartych: doświadczony łowca podwodny (10 lat nurkowania na koncie) wykonuje nurkowanie na głębokość 20-kilka metrĂłw (zdecydowanie w granicach jego moĹźliwości), czas około półtorej minuty (jak z głębokością), na dole strzela do ryby, wynurza się z łatwością i … na ok. 10 metrach bez Ĺźadnych zapowiadających to symptomĂłw traci przytomność. Późniejsza analiza pokazuje, Ĺźe nie popełnił Ĺźadnych błędĂłw ani w czasie godzin poprzedzających feralne nurkowanie, ani w bezpośrednim przygotowaniu do niego, ani w czasie jego przebiegu. A jednak trafiło go! Takie przypadki moĹźna mnoĹźyć w nieskończoność.

A więc, jeśli decydujesz się na nurkowanie bez odpowiedniego zabezpieczenia pamiętaj – kostucha czeka. Ona jest cierpliwa, nie śpieszy jej się, ale kiedyś moĹźe przyjść i po ciebie. W momencie, kiedy najmniej będziesz się tego spodziewał.


Autor: Tomek "Nitas" Nitka